Zwangerschap en partnergeweld

Abstract

Partnergeweld is de laatste decennia uitvoerig beschreven als een omvangrijk en wereldwijd probleem met belangrijke maatschappelijke en klinische implicaties. Jammer genoeg is het één van de meest universele eigenschappen van de mens en treft het zowel mannen als vrouwen in alle lagen van de bevolking van alle leeftijden, socio-economische status, culturen, etniciteit, religies en seksuele oriëntatie(s). Wat er precies verstaan wordt onder (partner)geweld, wordt elders in dit handboek uitvoerig beschreven. Voor alle duidelijkheid, wij begrijpen onder geweld tussen partners het geheel van gedragingen, handelingen en houdingen of de dreiging ertoe van één van de partners of ex-partners die mogelijk of effectief schade berokkenen aan de andere partner op fysisch, psychisch, financieel en/of seksueel vlak. De periode rond zwangerschap en bevalling zijn grote mijlpalen in het leven van vele koppels en hun families. Het is een belangrijk scharniermoment waarbij de rollen en relaties zowel op microniveau (het koppel is niet enkel partner meer ten opzichte van elkaar, maar ook ouder), op mesoniveau (de toekomstige ouders zijn niet meer enkel dochter/zoon van, maar ook moeder/vader van) als op macroniveau (er wordt maatschappelijk bv. meer verantwoordelijkheid verwacht) geherdefinieerd worden. Die transitie brengt vaak blijdschap en geluk met zich mee, maar in de meeste gevallen ook heel wat uitdagingen. Deze uitdagingen doen zich voor op heel wat vlakken, maar zeker ook op het vlak van de partnerrelatie. De zwangerschap en kraamtijd zijn perioden van grote kwetsbaarheid voor partnergeweld aangezien de noden en behoeften op fysiek, psychisch, sociaal en economisch vlak onderhevig zijn aan grote veranderingen. Deze kwetsbare periode is niet beperkt tot de tijd tussen conceptie en geboorte, in tegendeel. Verschillende onderzoekers hebben aangetoond dat de risicofactoren voor partnergeweld al duidelijk aanwezig zijn één jaar voor, tijdens en één jaar na de zwangerschap. Daarom wordt in dit hoofdstuk partnergeweld tijdens de zwangerschap of perinataal partnergeweld geconceptualiseerd als partnergeweld in die brede periode zoals hierboven aangehaald. Vrouwen (en mannen) komen uiteraard niet enkel met partnergeweld in aanraking. Ze kunnen bv. ook misbruikt of mishandeld geweest zijn als kind of door een andere persoon. Binnen de optiek van deze bijdrage is partnergeweld ongetwijfeld de meest relevante vorm van geweld. Enerzijds is het de meest frequente vorm en anderzijds is het de meest relevante vorm aangezien bijna alle zwangere vrouwen samenleven met hun partner die meestal ook de vader van hun kind is. We hebben nogal gemakkelijk de neiging om de vrouw als slachtoffer en de man als dader te zien, zeker binnen de context van zwangerschap en bevalling. Dit is ook het beeld dat vaak geschetst wordt door films, media, politiestatistieken en bepaalde wetenschappers. De laatste jaren tonen echter meer en meer onderzoekers aan dat de realiteit zelden zo zwart-wit is. Er zijn ook heel wat (zwangere) vrouwen die gewelddadig zijn en mannen die slachtoffer zijn. Volgens Johnson kan je twee types van partnergeweld onderscheiden, het ‘wederzijds geweld’ en het ‘intiem terrorisme’.2 Het eerste type is het type dat het meeste voorkomt, dit zijn de ‘vechtende koppels’ waar beide delen van het koppel gewelddadig gedrag stellen. Het type geweld dat gebruikt wordt kan variëren tussen de seksen, zo gaan vrouwen meer fysiek en psychisch geweld gebruiken in vergelijking met mannen. Mannen zullen meer seksueel gewelddadig zijn en zwaardere vormen van fysiek geweld gebruiken waarvan de gevolgen vaker zichtbaarder zijn.3 Hierdoor kan men verkeerdelijk de indruk krijgen dat vooral mannen zich gewelddadig gedragen maar in de meeste gevallen stellen zowel mannen als vrouwen gewelddadig gedrag. Het tweede type, de intieme terrorist, is het klassieke beeld dat er vaak heerst van partnergeweld. Namelijk de ‘terroristische’ man die zijn vrouw bv. van de trap duwt en waarbij de vrouw enkel incasseert. Uiteraard zijn er jammer genoeg koppels waar dit de realiteit is, maar dat betreft slechts een minderheid. In dat opzicht dekken de geladen termen ‘slachtoffer’ – ‘dader’ ons inziens de lading niet en spreken wij liever van mannen en vrouwen met geweldervaringen.